کارگاه شناسایی و شکارِ رمان

در قرونِ نوزدهم و بیستمِ میلادی، رمان گونه یا ژانرِ برترِ هنری بوده، به این معنا که وضعیت‌ها و فرایند‌های اجتماعی را به بهترین شکلِ ممکن بازنمایی می‌کرده است؛ هر چند گویا دو سه دهه‌ای است این جایگاه را به سینما واگذار کرده باشد. شاید این تغییرِ جایگاه نشان از دگرگونی‌یی پارادایمی داشته باشد؛

لیکن تفکرِ نظری و هنری در بابِ این موضوع، وظیفه و دغدغه‌ی نویسنده‌ی رمان است. شاید حتا اگر این تفکر جدی گرفته شود و به شکلی درون‌ماندگار ادامه یابد، حتا به نتایجی شگفت‌انگیز منجر شود.

حال، نکته‌ی دوم: چگونه می‌شود داستان و رمان ‌نویسی را تدریس کرد، بدونِ این که به دامِ بازتولیدِ کلیشه‌های «دوره‌های نوشتارِ خلاق» افتاد، یعنی دوره‌هایی که در دانشگاه‌های عمدتاً امریکایی بروز یافته و در ایران نیز به شکلِ اقتصادِ کسب و کارهای کوچک، در شکلِ کارگاه‌ های نویسندگی بروز کرده است.

در شکلِ امریکایی‌اش، نتیجه به شکلِ ستایش و تحققِ شعارهای «خودت باش»، «از تجربه‌ی زیسته‌ات حرف بزن» و «تعریف نکن، نشان بده» ظاهر می‌شود:

انقیادِ تولیداتِ ادبی به سینمای رواییِ هالیوودی، فرم‌های ساده‌ در کنارِ وسواسِ جزئی‌نگری و خودشیفتگی راویان و شفافیتِ قصه و شخصیت‌ها.

در شکلِ ایرانی‌اش هم علاوه بر این خصوصیات، با تبعیتِ تولیدات از قواعد و هنجارهایی (norm) هستند که افزون بر انتقال و تعلیمِ سریع‌شان، خشنودیِ بلافاصله یا ایده‌ئولوژیکِ مخاطبان (چه در شکلِ کارآموز و چه در شکلِ خواننده) را برآورند.

با توجه به این دو نکته است که می‌توان مداخله‌ای انتقادی را در این روند طرح ریخت که نه شکلِ تقلاهای هیستریکِ مخالف‌خوانی را داشته باشد یا برخوردِ کینه‌توزانه‌ی وسواسی که سعی کند در چارچوب‌های موجود، کاری بهتر عرضه کند.

بنابراین، پروژه‌ی حاضر را می‌توان به شکلِ کارگاهی به معنای واقعی تعریف کرد: کارگاهی که تولیدِ عملاً جمعی را هدف قرار می‌دهد، چه تولیدِ رمان و چه تولیدِ دانش هر چند خطر کردن خصلتِ ویژه‌ی هر عملِ جدیدی است و احتمالِ شکست خوردن و بی‌راهه رفتن نیز باید در پیش‌فرض‌هایش لحاظ شود.

حال، با این مقدمات، می‌توان گفت تلاشِ نظری برای شناختِ کارکردهای ویژه‌ی رمان و ماهیتِ بن‌بستِ کنونیِ آن، در کنارِ تولیدِ جمعی «رمان»، بدونِ درغلتیدن به منطقِ تخصص‌گرایی و مدیریتِ صنعتی، هدفِ این کارگاه است نه عرضه‌ی دستورالعملی، و لو جدیدتر و پیش‌روتر.

مسلم است که تنها شرطِ حضور در این پروژه، علاقه‌ و دغدغه‌ی جدی در بابِ نوشتنِ داستان، خصوصاً رمان، باشد و نه داشتنِ عنوانِ رسمیِ نویسنده (چاپِ کتاب، گذراندنِ این یا آن دوره).

به مرور، اندک اندک، و پیش از شروعِ کارگاه رمان فوق، کلیاتِ بحث‌ها (مراجعِ نظریِ پیشنهادی) و شکلِ عملیِ فعالیت توضیح داده می‌شود.

به عنوانِ مثال، اندیشه‌های فردریک جیمسن و فرانکو مورتی، در کنارِ شناختِ مدرنیسم، خصوصاً ایده‌های ژان-میشل راباته، از بهترین راهنماها در این مسیر است که شرحِ برخی از آن‌ها، جزئی از فعالیت فوق خواهد بود.

مدرس: شهریار وقفی پور

پنجشنبه ها – ۱۶ تا ۱۸

شهریار وقفی‌پور، زاده خرداد ۱۳۵۶، نویسنده، مترجم، منتقد و پژوهشگر ادبی است.

وقفی‌پور تاکنون سه رمان به نام‌های دهِ مرده، کودتا در سه ضرب و کتاب اعتیاد منتشر کرده که هر سه کتاب پس از چاپ اول اجازه تجدید چاپ نیافته‌اند.

رمان ده مرده در سال ۱۳۸۲ یکی از سه نامزد دریافت جایزه هوشنگ گلشیری به عنوان بهترین رمان اول بود که در آن سال جایزه رمان اول به هیچ کتابی تعلق نگرفت.

کتاب اعتیاد در جایزه کتاب سال و  در جایزه «واو» شایسته تقدیر دانسته شد و لوح سپاس به وی اعطا شد.

از وقفی‌پور آثار ترجمه نیز منتشر شده‌است:

ترجمه او از رمان در ستایش مرگ نوشته ژوزه ساراماگو یکی از ۷ اثر منتخب بخش ادبیات غیرایرانی جایزه ادبی روزی روزگاری در سال ۱۳۸۹ بود.

 مرگ و پنگوئن آندری کورکوف نیز با ترجمه او در سال ۱۳۸۷ در میان آثار منتخب همین جایزه ادبی قرار گرفت.

وی از اعضای هیئت داوران جایزه منتقدان و نویسندگان مطبوعاتی و جایزه ادبی والس نیز بوده‌است.

آثار شهریار وقفی پور

• کتاب اعتیاد، نشر قصه، ۱۳۸۴.
• کودتا در سه ضرب، نشر ناصرین، ۱۳۸۳.
• دهِ مرده، ۱۳۸۱.
• فصل‌های دوزخی انتهای اتوبان ۶۱، نشر نیماژ، ۱۳۹۵
• دست بد، نشر نیماژ
• پس از بابل، (ایده‌هایی پراکنده درباره بوف کور و نظریه ادبی در ایران)، نشر مروارید، ۱۳۹۰.
• درجه صفر کشتار
• فرا داستان، نوشته پاتریشیا وو، نشر چشمه، ۱۳۹۰.
• مورچه آرژانتینی، نوشته ایتالو کالوینو، انتشارات کاروان، ۱۳۹۰، چاپ ششم
• تلی از تصاویر شکسته، مقالاتی از زیگموند فروید، اسلاوی ژیژیک، ژاک آلن میلر و…، نشر چشمه، ۱۳۹۰.
• در ستایش مرگ، نوشته ژوزه ساراماگو، نشر مروارید، ۱۳۸۹.
• معمای کلاه فروش، نوشته ژرژ سیمنون، اریک امبلر، دورورتی ال. سایرز، فردریک براون، نشر چشمه، ۱۳۸۹.
• جامعه‌شناسی هنر، گردآوری و ترجمه، نشر مروارید، ۱۳۸۹.
• بال‌های شکسته، نوشته جبران خلیل جبران، نشر مروارید، ۱۳۸۸.
• مرگ و پنگوئن، نوشته آندری کورکف، انتشارات روزنه، ۱۳۸۶.
• دیو باید بمیرد، نوشته سسیل دی لوئیس، نشر نیلوفر، ۱۳۸۶.
• ماتریکس و فلسفه: به برهوت واقعیت خوش آمدید، گردآورنده: ویلیام اروین، ترجمه مشترک با نیما ملک‌محمدی، انتشارات فارابی، ۱۳۸۵.
• عشق، نوشته تونی موریسون، انتشارات کاروان، ۱۳۸۴.
• نامه ها و ملاقات ها، لاکان بدون فروید، با دلوز، از دریدا و جویس، نشر چترنگ
• غم، دونالد بارتلمی، نیماژ
• شعر و پدیدارشناسی، هانس گئورگ گادامر و دیگران، افراز
• پرنده های آماده پرواز و چهار داستان دیگر، کاتریشیا های اسمیت، نشر رازگو
• بلبد رامر، فلیپ کی دیک، نیماژ
• واسازی از تاریخ هنر تا ترک سیگار، استیوارت هال و کریستوفر نوریس، نشر ایجاز
• تجربه زیباشناختی، ریچارد شوسترمن و ادل تاملین، ایجاز
• سرزمین اکتبر، ری برادبری، نیماژ
• از هر ملوانی که خواستی بپرس، (مجموعه شعر)، لورید باب و دیگران، نیماژ
• کفن جیب ندارد، هوراس مک کوی، نیماژ
• دیو باید بمیرد، نیکلاس بلیک، نیلوفر
• دوست مرحوم من، آندری کورکوف، نیماژ
• فراداستان، پاتریشیا وو، چشمه
• نقاب دیمیتریوس، اریک امبلر، هرمس
• ماتریکس و فلسفه (به برهوت واقعیت خوش آمدید)، ویلیام اروین، بنیاد سینمایی فارابی
• یولیسز و عربی، جیمز جویس، چترنگ
• ابیات مرگ، (جمعی از نویسندگان آمریکا)، فصل پنجم
• دریاسالار شناور، آگاتا کریستی و دیگران، هنوز
• سردی و سبوعیت، ژیل دلوز، رازگو
• دختران نحیف، میولیر اسپارک، نگاه
• هنر عمومی، هیلده هاین، فرهنگستان هنر
• بازی ریپلی، پاتریشیا های اسمیت، هرمس
• مگری و یکصد چوبه دار، ژرژ سیمنون، هرمس
• مگری و مرد تنها، ژرژ سیمنون، هرمس
• نشانه های شر، فرد باتینگ و ژرژ باتای و دیگران، نشر زاوش