کارگاه نشانه‌شناسی ادبی و روایت‌شناسی

ما در زندگی روزمره خود بارها با رخدادها، کنش‌ها، عکس‌ها، پیام‌های بازرگانی، تصاویر تلویزیونی و بسیاری پدیده‌های دیگر سروکار می‌یابیم که هر کدام از آن‌ها سعی می‌کنند پیام یا مجموعه‌ای از پیام‌ها را به ما منتقل کنند یا جهت‌گیری مورد نظر خود را بر فکر و اندیشه ما تحمیل کنند. گاهی ما در فرآیند درک و دریافت این پیام‌ها با مشکلاتی مواجه می‌شویم و نمی‌توانیم آن پیام اصلی و نهفته در آن پدیده‌ها یا واقعیت‌ها را دریابیم. این موضوع درباره متون ادبی هم صدق می‌کند و احتمالا ما گاهی در فهم معانی موجود در متن درمانده‌ایم.

نشانه‌شناسی ادبی رویکردی است که تلاش دارد در فرآیند رمزگشایی از متون و در نتیجه، درک و دریافت معانی نهفته در آن‌ها به ما یاری رساند و به ما یاد دهد چگونه متون ادبی، عکس‌ها یا تصاویر تلویزیونی را رمزگشایی نماییم.

آن‌چیزی که ما با عنوان نشانه‌شناسی ادبی می‌شناسیم در پرتو رشد و گسترش پژوهش‌های محققان نشانه‌شناس بسترساز شکل‌گیری روایت‌شناسی گردید و اساسا، در پرتو مطالعات نشانه‌شناختی برون‌تراویده از بطن زبانشناسی است که روایت‌شناسی به عنوان رویکردی بنیادین در واکاوی متون ادبی ظهور یافت. بنابراین، نشانه‌شناسی و روایت‌شناسی پیوندی ناگسستنی دارند.

اما، دامنه روایت‌شناسی از ادبیات به دیگر قلمروهای معرفت بشری گسترش یافته‌است و در نتیجه، تعریف متن به ادبیات محدود نمانده، پیام‌های بازرگانی، عکس‌ها، فیلم‌ها، انیمیشن‌ها و… همچون متن‌ها و روایت‌هایی تلقی می‌شوند که می‌توان آنها را تفسیر و بازخوانی کرد و حتی تفسیرهایی نقیض گفتمان ادعایی و ظاهری‌شان از آنها به دست داد. امروزه، چنین رویکردی با عنوان مطالعات فرهنگی از آن یاد می‌شود و دارای دامنه‌ای متنوع و چند وجهی است.

بنابراین، هر پدیده، هر کنش، هر متن ادبی، هر عکس یا پیام بازرگانی در درون خود متضمن دلالت‌ها و پیام‌های متعددی است که ما به عنوان انسان امروزی و برای فهم این رفتارها و پدیده‌ها، برای زیستن بهتر و حتی برای درک متقابل از همدیگر نیازمند رمزگشایی از این دلالت‌ها هستیم. در نتیجه، آموختن نشانه‌شناسی و تسلط بر آن یکی از ضرورت‌های زندگی ما در جهان چند وجهی امروزین قلمداد می‌شود.

در کارگاه نشانه‌شناسی ادبی و روایت‌شناسی بر آن هستیم تا ضمن تلفیق نظریه و عمل، نظام دلالت‌شناسانه مورد نظر فردینان دو سوسور را معرفی کنیم، سیر تطوری نشانه‌شناسی ادبی را تبیین نماییم و سپس شماری از داستان‌های امروز فارسی، برخی از تصاویر و نیز پیام‌های بازرگانی را از زاویه‌ای روایت‌شناسانه بازخوانی و تفسیر کنیم و پیام ها و معانی نهفته در آنها را دریابیم.