بخش اول : پیدایش ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان
درک عوامل رشد کودک، دنیای کودکی و مفهوم کودکی برای هر نویسنده یا مترجم ادبیات کودک و نوجوان بسیار اهمیت دارد اما مسئله‌ی بحث‌برانگیز در ادبیات کودک و نوجوان نبود تعریف مشخص و جامعی از ادبیات کودک و نوجوان است زیرا به سبب دو سویگی روابط کودک و بزرگسال، ادبیات کودک و نوجوان هم متونی را شامل میشود که بزرگسالان برای کودکان می‌نویسند و هم متون بزرگسالی که کودکان و نوجوانان می‌خوانند. بنابراین، ترجمه‌ی چنین متونی تا حدی دشوار است زیرا به نقل از لتی(۲۰۱۳:۳۱) ترجمه ممکن است «ماهیت رابطه‌ی کودک و بزرگسال نهفته در متن مبدا را تغییر دهد» [ترجمه‌ی من]. از این رو، کتابهای کودکان گاهی به هنگام ترجمه به شکل کتاب «انتقالی»[۱] (بکت ۲۰۰۹: ۱) [ترجمه‌ی من] درمی‌آیند به این معنی که مخاطب اینگونه کتاب‌ها از همه سنین، هم بزرگسال و هم کودک و نوجوان، خواهند بود. چنین مواردی در زمان پیدایش ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان به سبب کمبود منابع خواندنی در ایران هم روی داده است. از این رو، نخست اشاره‌ای به تاریخ پیدایش ترجمه خواهد شد و در بخش دوم و سوم، نقش ترجمه در تغییر مفهوم کودکی و پژوهش‌های انجام گرفته در ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان مورد توجه قرار خواهند گرفت.
محمدی و قائینی (۱۳۸۰، ۱۳۸۲) هنگام واکاوی سیر تاریخی ادبیات کودکان ایران در مجموعه‌ی ده جلدی خود با نام تاریخ ادبیات کودکان ایران در چندین فصل به موضوع پیدایش ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان و نقش ترجمه در پیشرفت ادبیات تألیفی پرداختهاند. نگارنده‌ی این جستار باور دارد دنبال کردن فصل‌های مربوط به ترجمه در این مجموعه‌ی ده جلدی راهگشای پژوهش‌های آتی خواهد بود، زیرا محمدی و قائینی (۱۳۸۰) تاریخ پیدایش ترجمه‌ی متون ادبی برای کودکان و نوجوانان را به شش دوره (ساسانیان، اسلامی، عباس‌میرزا، ناصری، پهلوی اول، و پهلوی دوم تقسیم کرده‌اند و از نخستین کتابهای ترجمه و سبک ترجمه در هر دوره نمونه‌هایی آورده‌اند که هر یک از این دوره‌ها و نمونه کتاب‌ها می‌توانند موضوع پژوهشی قرار بگیرند. افزون بر آن، محمدی و قائینی به موضوع ترجمه‌ی کتابهای «انتقالی» (بکت ۲۰۰۹: ۱) [ترجمه‌ی من]، گسترش داستانهای ترجمه در نشریه‌ها در دوره‌های مختلف، به ویژه در دوره‌ی ناصری و پهلوی اول و دوم، اشاره می‌کنند و به نقل از کریستف بالایی (۱۳۸۰: ۴۳۵) بر این باورند که «تحولات سیاسی در عهد قاجار، پیدایش چاپخانه‌ها، گسترش مطبوعات، و همچنین برقراری ارتباط با غرب از راه سفر، بنیانگذاری مدارس از سوی اروپاییان و یا تأسیس مدارسی که از الگوهای مدرسه‌های اروپایی پیروی می‌کردند» موجب گسترش حرفه ترجمه در ایران شده است. با اینکه ادبیات کودک و نوجوان از ۱۳۰۰ با گسترش مدارس ابتدایی و گسترش اصول نوین روانشناسی و آموزشی شکل گرفت، اما آنها دوران پهلوی اول، به ویژه دوره‌ی بیست ساله ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰، را دوره‌ی پیدایش «ادبیات نو کودکان ایران» و آنرا وامدار جنبش ترجمه معرفی می‌کنند زیرا حرفه‌ی ترجمه در این دوره رسمیت یافت و الگویی برای ادبیات کودک و نوجوان تألیفی قرار گرفت. آنها باور دارند دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰، دوره‌ی طلایی ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان در ایران است زیرا در این دوران مترجمانی معرفی شدند که آگاهانه برای کودکان و نوجوانان کتاب‌ها را هم از جهت ارتقا سطح دانش عمومی و هم از نظر لذت‌بخش بودن گزینش و ترجمه می‌کردند. افزون بر آن، حضور دو انتشارات فرانکلین و بنگاه ترجمه و نشر در دههی ۱۳۳۰ را جهشی بزرگ در رشد ادبیات ترجمه به شمار می‌آورند زیرا این دو انتشاراتی با بکارگیری مترجمان زبده کتابهای ارزشمندی را برای کودکان و نوجوانان ترجمه و منتشر کردند و بنگاه ترجمه و نشر علاوه بر آن برای گزینش کتاب‌ها از کارشناسان ادبیات کودک و نوجوان استفاده کرد. محمدی و قائینی (۱۳۸۲) اضافه می‌کنند علاوه بر این دو ناشر، ناشران دیگری چون گوتنبرگ، امیرکبیر، بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه، انتشارات نور جهان و غیره از جمله موسسه‌هایی بودند که در روند ادبیات ترجمه در دهه ۳۰ تأثیر بسزایی داشتند زیرا هم گونه‌های ادبی متفاوت را منتشر کردند و هم دو موسسه‌ی انتشاراتی گوتنبرگ و بنگاه ترجمه و نشر کتاب خلاصه‌ای از آثار کلاسیک بزرگسال را برای کودکان و نوجوانان منتشر کردند و سبب شدند آثار نویسندگان بزرگسال چون چارلز دیکنز، شکسپیر و ویکتور هوگو و غیره به صورت کتابهای «انتقالی» (بکت ۲۰۰۹: ۱) معرفی شوند. متأسفانه کتاب یا پژوهشی در مورد سیر تحول ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان در دهه‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ یافت نشد. اما مسئله‌ی بسیار مهم در ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان توجه کارشناسان، مترجمان و ناشران به درونمایه‌های اخلاقی است زیرا با این که در نیمه‌ی قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم نویسندگان اروپایی از تولید آثاری با پیام‌های اخلاقی فاصله گرفتند و آثار ماندگاری خلق کردند که برخی از آنها در ایران ترجمه شدند اما در ایران، موضوع‌های اخلاقی و آموزشی- تربیتی همچنان مورد توجه کارشناسان، مترجمان و ناشران کودک و نوجوان باقی ماند و آثار ترجمه شده از میان آثار ادبی نویسندگان اخلاق‌گرا انتخاب شدند و این نگرش در دوره‌ی پهلوی هم ادامه یافت. محمدی و قائینی (۱۳۸۲: ۵۲۴) بر این باورند که خوانندگان با دیدگاه پند گرفتن و یا مقایسه‌ی زندگی خود با مردم پیشرفته‌ی اروپایی سراغ خواندن رمان‌های ترجمه‌شده می‌رفتند. برای همین، «وجود آموزه‌های اخلاقی، فرهنگی، و اجتماعی در رمان برای خواننده‌ی ایرانی اهمیت داشت». اما در دههی ۱۳۷۰ با ترجمه‌ی برخی آثار کارناوالی و کودک‌محور آن هم از گونه‌ی ادبی فانتزی تغییری در دیدگاه سنتی کارشناسان و مترجمان ادبیات کودک و نوجوان به وجود آمد که سبب تغییر مفهوم کودکی در ادبیات کودک و نوجوان ایران شد.
بخش دوم: نقش ترجمه در تغییر مفهوم کودکی
محمدی و قائینی (۱۳۸۰، ۱۳۸۲) بر این باورند از دههی ۱۳۰۰ «ترجمه‌ی اندیشه‌ها و باورهای روانشناسی و آموزش و پرورش کودک» سبب شد شخصیت کودک به عنوان فردی مستقل و متفاوت از بزرگسال مطرح شود (۱۳۸۲: ۵۲۳). نویسنده‌ی این جستار بر این باور است که بخشی از شکل‌گیری و تغییر مفهوم کودکی مرهون ترجمه‌ی آثار کارناوالی و کودک‌محور ادبیات کودک و نوجوان از کشورهای دیگر است زیرا ترجمه‌ی چنین آثار ادبی‌ای سبب تغییر دیدگاه سنتی کارشناسان ادبیات کودک و نوجوان شده است. در واقع، جنبش ترجمه سبب تغییر نگاه تعلیمی و تربیتی به مفهوم کودکی (رنجبر۱۳۷۷،۱۳۷۸ گزارش شورا ۱۳۷۷، ۱۳۷۸؛ صدیق ۱۳۹۹) و پیدایش دیدگاه‌های نظری در ادبیات کودک و نوجوان ایران شده است (زکایی ۱۳۹۵، خسرونژاد۱۳۸۲؛ یوسفی ۱۳۹۱، ۱۳۹۳، ۱۳۹۵). برای نمونه ترجمه‌ی آثار هنجارشکن و شگرفی چون آثار شل سیلور استاین، رولد دال و غیره در دهه‌های گوناگون سبب تغییر دیدگاه سنتی کارشناسان ادبیات کودک و نوجوان ایران از نگاه تعلیمی به نگاه غیرتعلیمی شده است. این تغییر دیدگاه در نهایت سبب شده است مفهوم کودکی در ادبیات کودک و نوجوان ایران تغییر کند. (اشراق ۱۳۹۹).
با وجود این که برخلاف پیوریتن‌ها کودکان در متون کهن ایران باستان موجوداتی شرور معرفی نشدند (محمدی و قائینی ۱۳۸۱) و با این که مفهوم کودکی در غرب در قرن هفدهم میلادی شکل گرفت (آریه ۱۹۶۰) ) اما این مفهوم در ایران در زمان مشروطه و با توجه به سیاست‌های مشروطه‌خواهان شکل گرفت و در ادامه با تأسیس نهادهای کودکی چون شورای کتاب کودک (۱۳۴۱)، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (۱۳۴۴) و دفتر انتشارات و فن‌آوری آموزشی وزارت آموزش و پرورش (۱۳۴۱) (ذکایی ۱۳۹۵) به گونه‌ای شکل گرفت که به کودکان به عنوان موجوداتی متفاوت از بزرگسالان نگریسته شد. افرادی که در این سه موسسه و یا در انتشاراتی‌های قبل از آن کار می‌کردند بهترین آثار ادبی ادبیات غرب را به کمک ترجمه به کودکان معرفی می‌کردند اما از آنجایی‌که کودکان همواره به عنوان موجوات پاکی دیده می‌شدند که باید با آموزه‌های آموزشی، تربیتی، دینی و ایدئولوژیک آشنایشان کرد (زکایی ۱۳۹۵) همواره کتاب‌هایی با پیام‌های آموزنده مورد استقبال کارشناسان ادبیات کودک و نوجوان قرار می‌گرفت و این نگاه، نگاهی تعلیمی و ایدئولوژیک بود که امکان ورود ترجمه‌ی کتابهای گوناگون را به دنیای کودکان نمی‌داد. با به روی کار آمدن محمد خاتمی به عنوان رئیس‌جمهور وقت و جنبش‌های دانشجویی سال ۱۳۷۷ یک نوع «لیبرایسم اجتماعی» (استیونز، ؟) [ترجمه‌ی من] در دههی ۱۳۷۰ شکل گرفت که به موجب آن برخی از آثار کارناوالی و هنجارشکن ادبیات کودک و نوجوان ترجمه و یا بازترجمه شدند که با استقبال کودکان و نوجوانان روبه‌رو شدند. به نقل از محمدی و قائینی(۱۳۸۲: ۵۲۴) با ورود متون وارداتی و هنجارشکن، به ویژه در گونه‌ی ادبی فانتزی، کودکان و نوجوانان به سبب «برخورداری از روحیه‌ی پویا، شخصیت در حال شکل‌گیری و جسارت اندوختن تجربه‌های جدید و پذیرش دگرگونی‌های بنیادی که لازمه‌ی سنشان بوده است» نخستین کسانی بودند که سراغ ادبیات وارداتی نو رفتند زیرا کشش و گیرایی کتاب برایشان بیشتر اهمیت داشت و هنوز هم دارد. همین مسئله سبب شد میان کارشناسان ادبیات کودک و نوجوان با نگاه‌های تعلیمی و تربیتی اختلاف‌نظر به وجود بیاید. زیرا برخی از نهادهای کودکی چون کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از ورود این دست کتاب‌ها به کتابخانه‌های کودکان معانعت کردند (صباغزاده ۱۳۷۶) و یا بحث‌های داغی میان کارشناسان ادبیات کودک و نوجوان در گرفت که در نهایت موجب شد کارشناسان در خصوص خوبی یا بدی این دست کتاب‌ها مطالبی در نشریه‌های کتاب ماه کودک و نوجوان یا پژوهشنامهی ادبیات کودک و نوجوان بنویسند (کاشفی ۱۳۷۷، محمدی۱۳۷۷، ۱۳۷۸؛ رنجبر۱۳۷۸). اما با گذشت زمان و انتشار بازترجمه‌ها و ترجمههای جدید، این آثار در فهرست کتابهای پیشنهادی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان قرار گرفتند. برای نمونه، وقتی کتابهای ماتیلدا و جادوگرها پس از دههی ۱۳۷۰ مجدد ترجمه و بازترجمه شدند به تدریج از نگاه‌های آموزشی و تربیتی کارشناسان نسبت به آنها کاسته شد و نقدهای ملایم‌تری نسبت به آنها نوشته شد (صباغزاده ۱۳۸۷، ۱۳۹۲) که در نهایت در کتابخانه‌های کودک و نوجوان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پذیرفته شدند. همین مسئله سبب شد کارشناسان ادبیات کودک و نوجوان به ذائقه کودکان و نوجوانان بیشتر توجه کنند (صالحی و هیرمندی۱۳۸۰) و کم‌کم از تولید ادبیات تعلیمی کاسته و به ادبیات غیرتعلیمی و کودک-محور توجه شود. به گونه‌ای که در حال حاضر ادبیات کودک و نوجوان ایران دوران گذار از ادبیات تعلیمی به ادبیات غیرتعلیمی را سپری می‌کند. (اشراق ۱۳۹۹).
با اینکه ترجمه‌ی چنین آثاری نشاندهندهی نقش ترجمه در روند تغییر رویکردهای تعلیمی در ادبیات کودکان ایران است (اشراق ۱۳۹۹) اما به نقل از بامبرگر[۱] (۱۹۷۸) همین آثار ترجمه‌شده می‌توانند سبب رشد ادبیات کودک و نوجوان تألیفی بشوند. جوئن و هان (۲۰۱۵: ۲) به نقل از تینا پوتینن[۲] توضیح می‌دهند ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان در هر فرهنگی متفاوت از هر فرهنگ دیگر عمل می‌کند زیرا «نیاز مخاطب متن مقصد، موقعیت و جایگاه متن مبدا، و هنجارهای مختص هر فرهنگ» [ ترجمه‌ی من] فرق می‌کند و هر مترجم ادبیات کودک و نوجوان باید آنها را در نظر بگیرد. انجام پژوهش‌هایی از این دست میتواند راهگشای درک نقش ترجمه در رشد ادبیات کودک و نوجوان و تغییر دیدگاه‌های فکری موجود در تولید ادبیات تألیفی شوند. برای نمونه، مطالعه‌ی موردی ترجمه‌ی آثاری چون شازده کوچولو، ماجراهای فیلیکس، و غیره در فرهنگ فارسی میتواند نشاندهندهی رشد تولید ادبیات تألیفی کودکان و نوجوانان در ایران باشد. زیرا به تأثیر ترجمه‌ی شازده کوچولو و ماجراهای فیلیکس آثاری چون همسفر با شازده‌کوچولو و یا و بازهم شازده کوچولو(اشراق ۲۰۱۸) و نامه‌های نیلی (نجف‌خانی ۱۳۹۶) تولید شدند. از این رو، نگارنده‌ی این جستار باور دارد پژوهش‌های دانشگاهی می‌توانند با واکاوی نقش ترجمه در زمینه‌های مختلف به ویژه در تغییر نشانگان فرهنگی و یا سپهرنشانه‌ای (لاتمن ۲۰۰۵) یک فرهنگ و یا در شکل‌گیری هویت و خاطره‌سازی فرهنگی یک ملت شناخت بهتری از جایگاه و اهمیت ترجمه در هر فرهنگ بدهند.
بخش سوم: پژوهش‌های موجود در ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان در ایران
برای بررسی پژوهش‌های انجام گرفته در ترجمه ادبیات کودک و نوجوان ابتدا با جستجوی کلیدواژه‌ی «ترجمه‌ی ادبیات کودکان» و نیز «ترجمه و ادبیات کودکان» در پایگاه‌های اطلاعاتی علمی ایران (ایرانداک) در مجموع ۱۷۳ پایاننامه یافت شد که ۱۶۸ عنوان آن در مقطع کارشناسی ارشد و ۵ عنوان آن در مقطع دکتری (۱۳۵ عنوان پارسای داخل کشور و ۳۸ عنوان پیشنهاده ) است. برای بررسی مقاله‌های علمی- پژوهشی و یا علمی-ترویجی نگارش شده همین کلیدواژه‌ها در پایگاه‌های اطلاعاتی نورمگز و علم نت جستجو شدند که در مجموع ۱۳۵۱۱۷مقاله‌ی علمی-پژوهشی و مقاله‌ی علمی-ترویجی (۱۰۰۰۰عنوان در نورمگز، ۱۲۵۱۱۷ عنوان در علم نت به تفکیک کتاب‌ها و پایان‌نامه‌ها)، در این شاخه‌ی پژوهشی یافت شدند.
با نگاهی به چکیده‌ی این پژوهش‌ها و با توجه به الگوی هولمز[۱] (۱۹۸۸) می‌توان گفت بیشتر آنها فقط در چند زمینه‌ی خاص انجام گرفته است که از جمله‌ی آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: مطالعات تطبیقی ادبیات ترجمه و ادبیات تألیف، نقد و ارزیابی ترجمه، بررسی راهکارها و چالش‌های ترجمه، مسئله‌ی وفاداری و یا رفتارهای مترجمان، مسئله‌ی دستکاری و یا ممیزی در ترجمه، تأثیر قدرت در ترجمه‌ی متون ادبی کودکان و تحلیل مسئله هویت، جنسیت، و ایدئولوژی در متون ترجمه‌شده برای کودکان و نوجوانان. اما باقی زمینه‌های پژوهشی یا مغفول مانده‌اند یا امکان انجام آنها با توجه به کمبود «زمان، بودجه و نمونه‌گیری گسترده و نیز محدودیت‌ها» صورت نگرفته است (کریمینیا و نورائی ۲: ۲۰۱۵). بنابراین، به نقل از کریمینیا و نورائی) ۲۰۱۵: ۶ ) بیشتر پژوهش‌های انجام گرفته در ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان در زمینه‌های محض و از نوع «مطالعات ترجمه‌ی توصیفی»[۲] اند و در زیرمجموعه‌ی «پژوهش‌های فراورده-محور»[۳] قرار گرفته‌اند که به دلیل حجم بالای پژوهش‌ها فقط چند نمونه آورده شده‌اند (پاکتچی ۱۳۸۶-۱۳۸۷؛ تاجالدینی ۱۳۹۱؛ توکل‌دوانی ۱۳۹۲؛ ؛ میردشتی ۱۳۹۴؛ مژده ۱۳۹۵؛ احمدی ۱۳۹۶؛ رفیع ۱۳۹۶؛ عظیمی‌فرد ۱۳۹۷؛ علی‌اعظم ۱۳۹۹). اما در بخش پژوهش‌های کاربردی بیشتر پژوهش‌های انجام گرفته در زیرمجموعه‌ی نقد ترجمه و«ارزیابی ترجمه»[۴] اند که خبر از نقدهای علمی در این حوزه می‌دهد(قریشی ۱۳۸۲؛ طاهرنژاد ۱۳۹۰؛ اشراق ۱۳۹۱، ۱۳۹۲ ؛ میرحمزه‌ایی ۱۳۹۵؛ فرشچی ۱۳۹۵) زیرا پیش از این بیشتر نقدهایی که در خصوص کتابهای ترجمه نوشته می‌شدند به تحلیل مضمون کتاب و نیز ارزشیابی سلیقه‌ای ترجمه می‌انجامیدند. در میان انبوهی از پژوهش‌های توصیفی در حوزه‌ی ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان پژوهش‌های کارکرد-محور یا نقشگرا[۵] و یا پژوهش‌هایی که به نقش ترجمه در بستر فرهنگ توجه کند به تعداد انگشت‌شمار دیده شدند (احمدیپور فرسنگی ۱۳۹۳؛ عرب تربتی ۱۳۹۳؛ یاوران منفرد ۱۳۹۵؛ کیانی بجستانی ۱۳۹۶؛ اشراق ۱۳۹۹) و یا هنوز در دست انجام‌اند (اکبری نسب مهینی ۱۳۹۵؛ شفیعی‌نیا ۱۳۹۸).
با توجه به دیدگاه ویلیامز و چسترمن[۶] (۲۰۰۲) گاهی در برخی از کتاب‌ها و مقاله‌های پژوهشی به «تاریخ ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان» (محمدی و قائینی ۱۳۸۰؛ ۱۳۸۲) و نیز به «ترجمه‌ی چندرسانه‌ای» درانیمیشن‌ها (قمی ۱۳۸۸؛ علیزاده‌ی سامانی ۱۳۹۸؛ سلامتی و قمی ۱۳۹۹) توجه شده است اما جای خالی پژوهش‌هایی در زمینه‌ی «ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان و تکنولوژی»، «اخلاقیات در ترجمه‌ی ادبیات کودک»، «فرایند ترجمه در ذهن مترجم ادبیات کودک و نوجوان» به خوبی احساس میشود. کریمینیا و نورائی (۲۰۱۵) بر این باورند در سالهای اخیر پژوهش‌های فرایند-محور[۷] و واژه‌نامه و اصطلاح‌شناسی علمی و فنی» هم به پژوهش‌های دانشگاهی در ایران اضافه شده است. متأسفانه چنین شاخه‌های پژوهشی در ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان یافت نشدند و جای پژوهش‌هایی در زمینه نقد و نظریه ترجمه، تربیت مترجم و شیوهی آزمون‌سازی ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان همچنان خالی است.
با اینکه تمرکز آثار پژوهشی ترجمه‌ی ادبیات کودک بیشتر به سمت و سوی مطالعه‌ی موردی و بررسی تطبیقی (مقایسه‌ی متن اصلی با ترجمه‌ها) پیش رفته است ممکن است اینگونه پژوهش‌ها به تنهایی برای رشد هستی‌شناسی مطالعات ترجمه ادبیات کودک محور کافی نباشند. اما در کنار هم قرار گرفتن این پژوهش‌ها میتواند الگویی کلی از راهبردهای ترجمه‌ی مترجمان ادبیات کودک و نوجوان ارائه دهد. در عین حال، با توجه به دو رویکرد مهم و بحث‌برانگیز «تعادل-محوری و گفتگو-محور» در ترجمه‌ی ادبیات کودک (کلینگبرگ ۱۹۷۸: ۸۶-۸۷؛ نیکولایوا ۲۰۱۱: ۴۰۷) توجه به ترجمه‌ی بینافرهنگی و نقش ترجمه در رشد ادبیات کودک و نوجوان هر کشور میتواند موضوع مهمی باشد، زیرا حضور چنین پژوهش‌هایی ویژگی بینارشته‌ای بودن رشته‌های مطالعات ترجمه و ادبیات کودک را به خوبی نشان می‌دهد و نیز پیوندی میان مطالعات مختلف به وجود می‌آورد که در نهایت راهگشای علوم مختلف خواهد بود. به نقل از کریمینیا و نورائی (۲۰۱۵) که از چسترمن نقل قول می‌کنند از دههی ۱۹۹۰ بیشتر پژوهش‌های مطالعات ترجمه از مطالعات فراورده-محور فاصله گرفته‌اند و به سمت پژوهش‌های فرایند-محور و مطالعات جامعه‌شناختی ترجمه و پژوهش‌های تجربی و چندرسانه‌ای پیشرفته‌اند و در آینده‌ی نزدیک نه فقط به متن‌ها بلکه به عاملیت مترجم در رسالت ترجمه و افراد و رویدادهای دخیل در فرایند ترجمه هم توجه خواهد شد. بنابراین امید است ترجمه‌ی ادبیات کودک و نوجوان ایران بتواند چنین قدم‌هایی را در چنین زمینه‌های پژوهشی بردارد.
.
منابع فارسی
احمدی، ش. (۱۳۹۶). مولفههای هویت در متون ترجمه‌ای و تألیفی ادبیات کودک و نوجوان [پایاننامه کارشناسی ارشد]. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی.
اشراق، ب. (۱۳۹۱). کشف هوگو: نقدی بر ترجمه‌ی اختراع هوگو کابره. پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، ۳ (۵۴ )، ۱۰۲- ۱۱۰.
اشراق، ب. (۱۳۹۲). رابطه متن و تصویر در ترجمه ماهی سیاه کوچولو به زبان انگلیسی. پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، ۷ (۵۸)، ۴۲-۴۷.
؟؟. (۱۳۷۸). [نقد کتاب جادوگرها، اثر رولد دال]. گزارش شورا، ص. ۱-۲.
پاکتچی، ک. (۱۳۸۶-۸۷). بومی‌گرایی و غرابت‌گرایی در ترجمه‌ی ادبیات کودک [پایاننامه کارشناسی ارشد منتشرنشده]. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی.
تاجالدینی، ش. (۱۳۹۱). ترجمه ادبیات کودکان و تأثیر آن بر شکل‌گیری هویت آنها براساس نظریه هلن تی. فرانک [پایاننامه کارشناسی ارشد]. کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
توکل‌دوانی، ش. (۱۳۹۲). دستکاری در ترجمه ادبیات کودک: مطالعه تطبیقی سه ترجمه از رمان آنی در گرین گیبلز [پایاننامه کارشناسی ارشد منتشرنشده]. اصفهان: دانشگاه اصفهان، دانشکده زبانهای خارجی.
خسرونژاد، م. (۱۳۸۲). معصومیت و تجربه: درآمدی بر فلسفه‌ی ادبیات کودک. تهران: نشرمرکز.
رفیع، ا. (۱۳۹۶). تصمیمات اخلاقی مترجمان ایرانی در ترجمه‌ی ادبیات کودک: مطالعه‌ی موردی دو ترجمه از خاطرات یک بچه‌ی چلمن [پایاننامه کارشناسی ارشد منتشرنشده]. اصفهان: دانشگاه شیخ بهایی، دانشکده زبانهای خارجی.
رنجبر، ش. (۱۳۷۸). طعم هیجان، نگاهی دوباره به جادوگرهای رولد دال. کتاب ماه کودک و نوجوان، ۲(۱۸)، ۲۵-۲۶.
شفیعی‌نیا، م. (۱۳۹۸). پاراتکست‌ها و تأثیر آنها در پذیرش ترجمه ادبیات کودک و نوجوان در ایران [پیشنهاده کارشناسی ارشد]. اصفهان: دانشگاه شیخ بهایی، دانشکده زبانهای خارجی.
عرب‌تربتی، ن. (۱۳۹۳). بررسی وضعیت کنونی ترجمه و نشر آثار ادبی کودکان از انگلیسی به فارسی در ایران [پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد منتشرنشده]. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
عظیمی‌فرد، ل. (۱۳۹۷). ادبیات کودک ترجمه‌ای و غیرترجمه‌ای در ایران از دیدگاه نظام چندگانه [پایاننامه ارشد منتشر نشده]. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی.
علی اعظم، ا. (۱۳۹۹). ترجمه مفاهیم ناهنجار در آثار ادبیات کودک و نوجوان: موردپژوهی سه ترجمه از ماتیلدا (رولد دال ۱۹۸۸). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی.
علیزاده‌سامانی، ب. م.، هاشمی، م، خوشسلیقه، م. (۱۳۹۸). بررسی ترجمه و آوازش آهنگ‌ها در پویانمایی‌های دوبله‌شده به فارسی. نقد زبان وادبیات خارجی، بهار و تابستان، ۲۲، ۲۷۱-۲۹۵.
قریشی، م.ح. (۱۳۸۲). بررسی مشکلات ترجمه ادبیات کودک [پایاننامه ارشد]. بیرجند: دانشگاه بیرجند: دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
قمی، پ. (۱۳۸۸). راهبردهای دوبله کدهای بیانگر در کارتون از انگلیسی به فارسی، مطالعات ترجمه، ۷، (۲۵)، ۴۹-۶۶.
قمی، پ، سلامتی، س. (۱۳۹۹). بررسی راهبردهای دستکاری ایدئولوژیک در فیلم‌های دوبله شده از انگلیسی به فارسی: مورد پژوهشی دوبله‌های بعد از انقلاب اسلامی در ایران. مطالعات زبان و ترجمه، ۳، ۸۹-۱۲۰.
کاشفی خوانساری، ع. (۱۳۷۷). وقتی خودمان را جادو می‌کنیم. کتاب ماه کودک و نوجوان،۱(۱۲)، ۹-۱۰.
کیانی‌بجستانی، ر. (۱۳۹۶). دریافت ترجمه‌ی فارسی نیکلاکوچولو، اثر سمپه- گوسینی در ایران [پایاننامه کارشناسی ارشد]. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی.
صباغزاده، م. (۱۳۷۷؛۱۳۸۷). [نقد کتاب ماتیلدا، اثر رولد دال]. گزارمان کانون، ص. ۱-۲.
صباغزاده، م. (۱۳۹۲). [نقد کتاب جادوگرها، اثر رولد دال]. گزارمان کانون، ص. ۱-۲.
صدیق، س. (۱۳۹۹). ماتیلدا [نقد کتاب ماتیلدا، اثر رولد دال]. تقویم شورا. تهران: شرکت تهیه و نشر فرهنگ‌نامه.
طاهرنژاد، ن. (۱۳۹۰). بکارگیری مدل هوس برای نقد کیفیت ترجمههای فارسی موجود از یک کتاب داستان مخصوص کودکان [پایاننامه کارشناسی ارشد]. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
محمدی، م.ه. (۱۳۷۷). رولد دال جادوگر روانشناسی و جادوگر ضد اخلاق، پژوهشنامهی ادبیات کودک و نوجوان، ۴ (۱۴)، ۱۱۱-۱۱۵.
محمدی، م.ه. (۱۳۷۷). رولد دال جادوگر روانشناسی و جادوگر ضد اخلاق، در محمدهادی محمدی (ویراستار)، فانتزی در ادبیات کودک ( ص. ۴۰۷-۴۱۴). تهران: نشر روزگار.
محمدی، م. ، قائینی، ز. (۱۳۸۰). تاریخ ادبیات کودکان ایران جلد ۴ (ادبیات کودکان مشروطه). تهران: نشر چیستا: ۱۳۸۰.
محمدی، م. ، قائینی، ز. تاریخ ادبیات کودکان ایران جلد ۶ (ادبیات کودکان در روزگار نو ۱۳۰۰-۱۳۴۰)، تهران: نشر چیستا: ۱۳۸۲.
میرحمزهای، ا. (۱۳۹۵). کیفیتسنجی ترجمه غول بزرگ مهربان براساس مدل جولیان هاوس [پایاننامه کارشناسی ارشد منتشر نشده]. قدس: دانشگاه آزاد اسلامی، ، دانشکده علوم انسانی.
میردشتی، س. (۱۳۹۴). تغییر سپهر گفتمان در ترجمه کلمات خاص فرهنگی ادبیات کودک: ترجمههای آلیس [پایاننامه کارشناسی ارشد منتشرنشده]. مشهد: دانشگاه امام رضا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
https://www.mehrnews.com/news/4177413/%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D9%81%D9%84%DB%8C%DA%A9%D8%B3-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA
هیرمندی، ر. و صالحی، آ. (۱۳۸۰). منشور چندبعدی استاین. پژوهشنامهی ادبیات کودک و نوجوان ۶(۲۴)، ۴۰-۵۶.
یاورانمنفرد، ف. (۱۳۹۵). تأثیر عناصر فرامتنی و فرا زبانی در ترجمه ادبیات کودک [پایاننامه کارشناسی ارشد]. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی دانشکده ی ادبیات فارسی و زبانهای خارجی.
یوسفی، م. (۱۳۸۲). بازنویسی انتقادی از هفت نقد ایرانی. کتاب ماه کودک و نوجوان، ۷(۷۷)،۹۶-۱۰۶.
یوسفی، م. (۱۳۹۱). تاریخ یک مفهوم «مخاطبشناسی» و ادبیات کودک ایران. روشنان، ۱۴، ۱۰۸-۲۱۹.
یوسفی، م. (۱۳۹۳). آیا کودکان مخاطب مناسبی برای داستانهای سلمیانیاند؟ پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، ۶۴، ۴۸-۶۵.
یوسفی، م. (۱۳۹۵). تمایزیابی نهادهای ادبیات کودک در دههی ۱۳۴۰. درآمدی بر مطالعات کودکی در ایران ویراست. محمد سعید ذکایی. ص. ۴۹- ۸۸. تهران: انتشارات آگاه.
ذکایی، م. س. (۱۳۹۵). مطالعات کودکی: تعریف و رویکردها. درآمدی بر مطالعات کودکی در ایران ویراست محمد سعید ذکایی. ص ۱-۱۹. تهران: انتشارات آگاه.
Aries, P. (1962). Centuries of childhood: a social history and family life. New York: Random House.
Bamberger, R. (1978). The influence of translation on the development of national children’s literature. In Gote Klingberg & Mary Ørvig & Amor Stuart (Eds.). Children’s books in translation, the situation and the problems (pp.19–۲۷). Uppsala, Sweden: Almqvist & Wilksell.
Eshraq, B. (2021/1399). Translation & Cultural Memory in Road Dahl’s Texts of Childhood (Doctoral dissertation). Allameh Tabataba’i University, Tehran.
Eshraq, B. (2018, Aug). Footprint of Little Prince in Iran’s National Children Literature. Paper presented at the ۳۶th international congress of IBBY under the title of East Meets West around Children’s Books and Fairy Tales, Athens, Greece. Abstract retrieved from https://docplayer.net/83754057-Final-abstracts-allocation-sorted-by-abstract-id-number.html.
Holmes, J. S. The name and nature of translation studies. In Lawrence Venuti (Ed.). The Translation Studies Reader (pp. 172-185). Lodon & NewYork: Routledge.
Jeong, Wooseob & Han, Hyejung. Transformation of Newbery Award Books in Chinese, Japanese and Korean Translation. ASIS&T Annual Meeting Seattle, 51, No. 1 Oct 31- Nov 4, (2015). Accessed 4 March 2020, doi: https://doi.org/10.1002/meet.2014.14505101135.
Klingberg, G. (1978). The different aspects of research into the translation of children’s books and its practical application. In Gote, Klingberg, Mary Ørvig, Amor Stuart (Eds.), Children’s books in translation, the situation and the problems (pp. 84–۸۹). Uppsala, Sweden: Almqvist & Wilksell.
Lathey, G. (2013). Children’s Literature. In Mona Baker & Gabrela Saldanha (Eds.), Routledge encyclopedia of translation studies (pp. 31–۳۴). London & New York: Routledge.
Lotman, Y.M. (2005). On the semiosphere. Wilma Clark (Trans.), Sign System Studies 33(۱) ۲۰۵–۲۲۹.Doi:http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.693.9961&rep=rep1&type=pdf.
Nikolajeva, M. (2011). Translation and cross cultural reception. In Shebly A. Wolf & etc. (Eds.), Handbook of Research on Children’s and Young Adult Literature. (pp. 404–۴۱۶). London: Routledge. Doi: 10.4324/9780203843543.ch29.
Nouraey, P. & Kariminia, A. (2015). The map of translation studies in modern Iran: An empirical investigation. Asia Pacific Translation & Intercultural Studies, Doi: https://doi.org/10.1080/23306343.2015.1059009
Stephens, John. “Iranian Cinema and a World through the Eyes of a Child.” in the author’s possession, Oxford University Press, 2021.
Williams, J. & Chesterman, A. (2002). The Map: a Beginner’s guide to doing research in translation studies. Manchester: St. Jerome Publishing.
[۱] Holmes
[۲] Descriptive Translation Studies
[۳] Product-oriented Researches
[۴] Translation Criticism
[۵] Function-oriented Researches
[۶] Chesterman & Williams
[۷] Process-oriented Researches
[۱] Bamberger
[۲] Tiina Puutinen
[۱] Crossover book/fiction/ literature
